مطالعه تنوع ژنتیکی و ساختار ژنتیکی جمعیت در گونه Avicenia marina با استفاده از نشانگر مولکولی ISSR، در سواحل شمالی خلیج فارس و دریای عمان

چکیده:

مطالعه حاضر با هدف بررسی تنوع ژنتیکی وساختار ژنتیکی جمعیت های مختلف گونه Avicennia marina با استفاده از آغازگرهای ISSR، در اسفندماه 97، با نمونه برداری از جنگل های مانگروی سواحل شمالی خلیج فارس و دریای عمان آغاز گردید. بدین منظور تعداد 132 نمونه از 5 جمعیت از نواحی پوشش جنگل های مانگرو در امتداد جزایر و سواحل شمالی خلیج فارس جمع آوری گردید. تنوع ژنتیکی با استفاده از 15 آغازگر ISSR مورد ارزیابی قرار گرفت. از این میان 14 آغازگر موفق به تولید باندهای واضح و تکرار پذیر گردیدند. در کل تعداد 284 باند ایجاد، که از این میان 282 باند، معادل 30/99% چند شکل بودند. در مطالعه حاضر سطوح بالایی از تنوع ژنتیکی در سطح گونه، با ثبت 30/99% باندهای چند شکل، مشاهده گردید. مقادیر Na، Ne، H و I در سطح گونه ای نیز به ترتیب به میزان 993/1، 381/1، 240/0 و 382/0 ثبت گردید، که سطوح نسبتا بالایی از تنوع ژنتیکی را نشان می دهد. به هر حال، تفاوت ژنتیکی در سطح جمعیت در قیاس با تنوع ژنتیکی نشان داده شده در سطح گونه ای نسبتا پایین بود. ایستگاه خلیج نایبند بالاترین تنوع ژنتیکی در سطح جمعیت را نشان داد، حال آنکه کمترین میزان تنوع ژنتیکی در سطح جمعیت متعلق به ایستگاه جاسک بود. تنوع ژنتیکی درون جمعیتی (Hs) و تنوع ژنتیکی کل (Ht) به ترتیب معادل 212/0 و 180/0 بود. تفاوت ژنتیکی مشاهده شده میان جمعیت ها (Gst) 151/0 بود، که نشان دهنده تفاوت ژنتیکی متوسط تا بالا می باشد نتایج آنالیز واریانس مولکولی (AMOVA) 19% تنوع ژنتیکی میان جمعیت ها و 81% تنوع ژنتیکی درون جمعیت ها را نشان داده است. همچنین در این مطالعه، میزان نسبتا بالایی از افراد مهاجر  (Nm = 2.860) مشاهده گردید. نتایج آزمون منتل ارتباط معنی داری بین ژنتیک و فاصله جغرافیایی نشان داد (r = 0.310; P = 0.030).

دندروگرام ترسیم شده بر اساس مقادیر فاصله ژنتیکی بی طرفانه، تنها یک خوشه عمده و اصلی متشکل از جمعیت های خلیج نایبند، قشم، جاسک و چابهار را نشان داد. جمعیت بندر امام خمینی تمایل به جدایی از خوشه اصلی دارد، که نشان دهنده جدایی ژنتیکی آن از سایر جمعیت ها در گروه می باشد. با توجه به نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل مولفه های اصلی (PCoA)، افراد متعلق به ایستگاه های قشم و عسلویه بطور مجزایی از سایر جمعیت ها پراکنده شده اند و دارای بیشترین شباهت و کمترین فاصله ژنتیکی با یکدیگر می باشند. بر اساس نتایج بدست آمده، جمعیت ها در دو دسته تقسیم بندی شده اند، و جمعیت های طبیعی متعلق به خلیج نایبند، قشم، جاسک و چابهار همگی در یک گروه و جمعیت بندر امام خمینی که متشکل از نمونه های دست کاشت بودند، در گروه دوم جای گرفته اند.

با توجه به نتایج حاصل از مطالعه حاضر، اگرچه در حال حاضر جنگل های مانگروی ایران از نظر وضعیت تنوع ژنتیکی وضعیت نسبتا مطلوبی دارند، ولی با توجه به شرایط موجود این وضعیت چندان پایدار به نظر نمی رسد. برخی ایستگاه ها نظیر جاسک بدلیل هجوم شن های روان و تخریب زیستگاه توسط عوامل طبیعی و انسانی وضعیت مطلوبی نداشته و نیازمند اقدام فوری بمنظور جلوگیری از کاهش اندازه جمعیت و تنوع ژنتیکی می باشند. همچنین بمنظور حفاظت از تنوع ژنتیکی موجود، نیازمند تدوین طرح های حفاظتی و احیای عرصه های تخریب شده می باشیم.